บทบาทพยาบาลในการเยียวยาสังคม

ประเวศ วะสี่

ศาสตราจารย์เกียติคุณ ประธานมูลนิธิสาธารณสุขแห่งชาติ

หัวข้อ บทบาทพยาบาลกับการเยียวยาสังคม นี้ไม่ทราบว่าใครตั้ง แต่ก็ชอบ โดยเฉพาะชอบคำว่า เยียวยา โดลกของเราป่วยจนต้องการการเยียวยาโลก ในทุกมิติ ทั้งเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม สิ่งแวดล้อม สุขภาพ การเมือง โดยทุกคนต้องเป็นผู้เยียวยา ทั้งเยียวยาตัวเองและเยียวยาซึ่งกันและกัน เพราะถือว่าทุกคนต่างก็เป็น เหยี่อ ของการพัฒนาหมดทุกคน

ถ้ามาดูในกระบวนผู้เยียวยา พยาบาลน่าจะเป็นอันดับหนึ่งของโลกในการเยียวยา เพราะพยาบาลสามารถทำได้ทุกด้านของการเยียวยา ไม่ว่าทางกาย ใจ สังคม ปัญญา จะให้ดูแลรักษาก็ได้ ป้องกันก็ได้ ฟื้นฟูก็ได้ เป็นบุคลากรที่เรียกว่า พหุศักยภาพ มากที่สุดในกระบวนการ และถ้าพูดถึงมิติความเป็นมนุษย์พยาบาลย่อมมีมากกว่า เพราะแพทย์มักถูกดึงไปในเรื่องเทคโนโลยีต่างๆ เสียมาก

พยาบาลคือ ผู้บริบาล คำว่า บริบาล มาจาก ปริ แปลว่ารอบๆ ส่วน บาละ แปลว่า รักษา รวมกันก็คือ ผู้ดูแลรักษาโดยรอบ ดังนั้น พยาบาลคือสตรีผู้บริบาลโลก เมื่อคิดย้อนไป ผู้ที่ดูแลปกป้องคุ้มครองก็คือ แม่ แล้วผู้ชาย ผู้หญิงก็มีความต่างกันทางฮอร์โมน ผู้ชายมีฮอร์โมนเทสโทสเตอโรนจะผลักดันให้มีความรุนแรง มีการศึกษาในทุกวัฒนธรรมพบว่า ผู้ก่อความรุนแรงมักเป็นผู้ชายอายุ 15-25ปี เพราะฮอร์โมนเป็นตัวผลักดัน แต่ผู้หญิงมีฮอร์โมนที่มีความเป็นแม่ มีความละเอียดอ่อน

ถ้ามองไปไกลอีกสักหน่อยจะเห็นปรากฏการณ์บางอย่าง ผู้หญิงมีจำนวนมากกว่าผู้ชาย หรือเมื่อเร็วๆนี้มีโอกาสเจอผู้หญิงเนปาลในการประชุมที่มะนิลาประเทศฟิลิปปินส์เขาบอกว่าพวกเหมาอิสต์ที่ต่อสู้จนกระทั่งตอนนี้ได้เป็นรัฐบาลนั้น มีผู้หญิงมากกว่าผู้ชาย บทบาทผู้หญิงมีสูงขึ้นมากในโลกปัจจุบัน เรากำลังจะมีการปฏิวัติโดยสตรีหรือเปล่า ถ้าใช่ นั่นแสดงว่ามนุษย์เผชิญอันตรายต่างๆ และต้องอาศัยเพศแม่ทีเข้ามาปกป้องจากอันตรายเหล่านั้น โลกไม่ปลอดภัยแล้วมันเลยดึงความเป็นแม่ออกมาปกป้องคุ้มครองมนุษย์ ฉะนั้นสตรีผู้บริบาลโลก ก็จะเชื่อมโยงกับกระแสของสตรีผู้ปฏิวัติที่กำลังเกิดขึ้น

ตรงนี้เราต้องให้ความสนใจกับพยาบาลในฐานะผู้เยียวยาโลก ซึ่งนับเป็นรูปธรรมของความดี ความดีเป็นเรื่องสำคัญที่สุด มนุษย์ต้องอยู่กับความดี โลกที่ยุ่งทุกวันนี้เพราะพัฒนาด้วยอำนาจ เงิน ไม่ว่าจะเก่งอย่างไรก็ตามโลกทั้งโลกที่วุ่นวายและวิกฤตไม่ทัน พระพุทธเจ้าก็ได้สอนไว้แล้วเรื่อง อกุศลมูล คือ โลภะ โทสะ โมหะ การพัฒนาที่เอาเงินเป็นตัวตั้ง เป็นตัวขับเคลื่อนก็คือ โลภะ แล้วจึงนำไปสู่ โทสะ คือความรุนแรงต่างๆ ตั้งแต่โลกเอาโลภะเป็นตัวตั้ง ความรุนแรงก็เกิดตามมามากมาย โลกคงจะไปไม่ได้ในการพัฒนาแบบปัจจุบันที่เอาเศรษฐกิจเป็นตัวตั้ง ในความเห็นส่วนตัว ถ้าดูธรรมชาติของคนไทยวัฒนธรรมไทย จะพบความอ่อนโยน ความมีน้ำใจเหมาะกบอาชีพพยาบาลที่สุ เพราะพยาบาลคือผู้ให้ผู้อื่น เราอาจไม่เก่งเรื่องเทคโนโลยีหนักๆ แต่เรื่องการบริการ ไทยเป็นอันดับหนึ่งเพราะเรามีน้ำใจ เคยมีนายท่าของการบินไทยที่เคยอยู่ในต่างประเทศหลายแห่งบอกว่าเครื่องบินต่างชาติ นำยมมาซ่อมที่ดอนเมืองมาก ฟังแล้วรู้สึกแปลก คนไทยจะซ่อมเครื่องบินเก่งกว่าฝรั่งได้อย่างไร พอเจอช่างเทคนิคคนไทยก็ถามเขา เขาอธิบายว่า เวลามีการซ่อมเครื่องบินจะมีการทำสัญญากันว่าซ่อมอะไรบ้าง มูลค่าเท่าไร แต่ช่างไทยเวลาซ่อมแล้วเจอจุดที่เสียและไม่ได้อยู่ในสัญญา ก็จะทำแถมให้ด้วย นี่เป็นตัวอย่างของการเอาน้ำใจแบบไทยเข้าไปบวกเทคโนโลยี แล้วจะเอาจุดแข็งของเรา การพยาบาลก็เช่นเดียวกัน

ดังนั้น มนุษย์จึงต้องเข้าถึงความดี ความงาม ความจริงให้ได้ และเมื่อทุกอย่างผนวกกันได้ก็จะเป็นพระเจดีย์ที่สวยและมีประกายออกไป การที่สังคมวิกฤตเพราะละทิ้งฐานไป จึงจ้องกลับมาหาฐานทั้งในด้านเศรษฐกิจ การศึกษา การเมือง แล้วจะดำเนินไปง่ายว่ามาก เพราะมีทุกสิ่งอยู่ที่ฐานอยู่แล้ว ทั้งทุนทางทรัพยากร ทุนทางสังคม ทุนทางศาสนาธรรม ทุนทางวัฒนธรรม ขาดเพียงแต่ขาดทิฎฐิ ขาดการับรู้ว่าจุดนี้เองคือจุดยุทธศาสตร์ที่จะสร้างความมั่งคงยั่งยืน

เรื่องสุขภาพก็เช่นเดียวกัน ต้องมองทั้งระบบและไม่แยกส่วน ทั้งเศรษฐกิจ สังคม การศึกษา วัฒนธรรม สิ่งแวดล้อมมันจะทำงานง่ายขึ้นมากเหมือนรถยนต์ที่ทุกส่วนต้องมาประกอบกันทั้งหมด หากพัฒนาล้ออย่างเดียวก็วิ่งไม่ได้ พัฒนาเครื่องยนต์อย่างเดียวก็วิ่งไม่ได้ ชุมชนท้องถิ่นจึงเป็นเรื่องของระบบทั้งหมด พยาบาลควรเข้าไปโดยไม่ต้องตั้งนิยามไปก่อน แต่ให้ไปดูของจริงว่าชุมชุนที่ดีมีอะไร สถานีอนามัย โรงพยาบาลที่ดีมีอะไร เมื่อศึกษาให้รู้ก็นำมาสื่อสารให้มีการขยายตัว แล้วเพิ่มคุณค่าเข้าไป

หากเราทำจากข้างล่างขึ้น เรื่องจะง่ายกว่าการคิดจากส่วนบน แล้วทำเช่นนี้ก็จะมีความสนุกด้วย เนื่องจากได้เรียนรู้ได้เห็นคุณค่าของผู้คน เห็นความดี ความสวยงามเต็มแผ่นดิน โดยที่พยาบาลก็ไปร่วมกับขบวนการทั้งหมดนั้นเพื่อร่วมกันเยียวยาผู้อื่น เยียวยาตัวเราเอง และรวมถึงเยียวยาโลกด้วย

 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 การทำงานของวิชาชีพพยาบาลจึงมีบทบาทสำคัญเหมือนเป็นฟันเฟืองเล็กๆที่มีคุณค่าในการขับเคลื่อนสังคมไปในทิศทางที่ดีในเรื่องสุขภาพของประชาชน เช่นเดียวกันพยาบาลโรงงานที่ต้องดูแลพนักงานในโรงงานอุตสาหกรรมต่างๆ เมื่อพนักงานได้รับการดูแลสุขภาพอนามัยดีแล้ว ก็ส่งผลต่องานที่ปฏิบัติ งานก็จะออกมามีคุณภาพด้วยเช่นกัน โรงงานอุตสาหกรรมเป็นตัวขับเคลื่อนที่สำคัญเศรษฐกิจของประเทศ พยาบาลประจำโรงงานจึงมีบทความที่สำคัญไม่น้อยเลยที่เดียว